खनिजद्रव्य व त्याचे उपयोग

खनिजद्रव्य
व त्याचे उपयोग

शरीरातील प्रक्रियेचे
नियंत्रण व संरक्षण करण्याकरिता शरीराला खनिजाची गरज असते.

आपल्या शरीराची निगा
राखण्यामध्ये खालील खनिजे महत्वाचे आहेत.

खनिज
- फॉस्फरस

उपयोग - दातांच्या
आणि हाडांच्या विकासासाठी.

अभावी होणारे परिणाम – हायपो-फॉस्फटेमिया - यात रक्तातील फॉस्फरस चे प्रमाण कमी होते. त्यामुळे
ऊर्जानिर्मिती वर परिणाम होतो. तसेच हाडे ठिसुळ होतात, चयापचय
क्रियेत अडथळे निर्माण होतात अशक्तपणा, स्नायूंचे कुपोषण,
रक्तक्षय  इ परिणाम.

अतिसेवनाने होणारे
परिणाम –
हायपर-फॉस्फटेमिया - यात रक्तातील फॉस्फरस चे प्रमाण वाढते.
त्यामुळे अतिअवटुता तसेच वृक्कनाश होऊ शकतो.

सरोत - शेंगा, काजू, बदाम, घेवडा, गाजर, अळंबी, मांस, मासे, ब्रेड, तांदूळ, अंडी, दूध आणि दुग्धजन्य पदार्थ, तसेच हिरव्या पालेभाज्या.

खनिज
–
पोटॅशियम

उपयोग – चेतापेशीच्या पोषणाकरिता

अभावी होणारे परिणाम – हायपो-कॅलेमिया यामुळे रक्तातील पोटॅशियम चे प्रमाण कमी होते, स्नायूंना अशक्तपणा, पॅरालिसिस, चेतापेशीवर परिणाम होतो

अतिसेवनाने होणारे
परिणाम –
हायपर-कॅलेमिया - रक्तातील पोटॅशियम चे प्रमाण वाढते. त्यामुळे
स्नायूंना अशक्तपणा, नाडीचे ठोके वाढणे, हृदयविकार, अडीसन्सचा रोग इ. परिणाम आढळतात.

सत्रोत – सुकी फळे, कडधान्ये, बटाटे,
केळी, पपई, तीळ, घेवडा, तृणधान्ये, सोयाबीन,
पालक, रताळ, हळद इ.

खनिज
–
कॅल्शियम

उपयोग – हाडे, दात, रक्त, मज्जातंतू व हृदय यांच्या पोषणाकरिता

 अभावी होणारे परिणाम – हाडे कामकूवत व नरम होतात. कॅल्शियमच्या अभावी ऑस्टीओमॅलेशिया हा विकार
होतो.

 सत्रोत – तीळ
व पालेभाज्या

 खनिज – लोह

 उपयोग – रक्त
संवर्धन व हिमोग्लोबिनच्या पोषणाकरिता, ऑक्सीजन व
हिमोग्लोबीन याचा संयोग घडवून आणते व प्रतिरोध संस्थेला मदत करते.

 अभावी होणारे परिणाम – लोहाच्या कमतरतेचा परिणाम हिमोग्लोबिनवर होतो. लोहाच्या अभावी रक्तक्षय व
पंडूरोग होतो. 

 सत्रोत – मांस,
मासे, अंडी, सी फूड,
यकृत, सोयाबीन, सुका
मेवा, गूळ-शेंगदाणे, घेवडा, पालक, खजूर, मनुके, तीळ, हळद, हिरव्या पालेभाज्या
व मेथीची भाजी

 खनिज – तांबे

 उपयोग – हिमोग्लोबिनचे
संवर्धन करणे

1"

 अभावी होणारे परिणाम – तांब्याच्या आभावी हिमोग्लोबिनची निर्मिती होत नाही.

 सत्रोत – पालेभाज्या

 खनिज – सल्फर

 उपयोग – प्रथिनांची
निर्मिती करणे अस्थी व नखे यांचे आरोग्य

 अभावी होणारे परिणाम – केस, हाडे कमकूवत होतात

 खनिज – फ्लोरिन

 उपयोग – दातांचे
रक्षण करण्याकरिता,

 अभावी होणारे परिणाम – याच्या अभावी दंतक्षय होतो.

 खनिज – सोडीयम

 उपयोग – रक्तामधील
आम्ल व अल्क यांचा समतोल साधला जातो.

 अभावी होणारे परिणाम – रक्तदाबावर परिणाम होतो. 

स्रोत - मीठ

 खनिज – आयोडीन

 उपयोग – थायराईड
ग्रथीच्या पोषणाकरिता

 अभावी होणारे परिणाम – गलगंड नावाचा आजार होतो.

 सरोत - आयोडिनयुक्त मीठ

 खनिज - मॅग्नेशियम

 उपयोग : ATP रेणूच्या निर्मितीमध्येतसेच हाडांच्या विकासासाठी

 अभावी होणारे परिणाम – हायपो-मॅग्नेशिया - यामध्ये अशक्तपणा, स्नायूंना
पेटके, हृदयाच्या कार्यात अडथळा, चिडचिड,
अतिताण, धनुर्वात इ परिणाम

 सरोत - सोयाबीन, कोकोआ, शेंगदाणे, पालक,
टोमॅटो, घेवडा, अद्रक,
लवंग, पालेभाज्या इ.